Οσίπ Ποζντέεφ (ή η πηγή έμπνευσης του Τολστόϊ για τις τεκτονικές αναφορές στο Πόλεμος και Ειρήνη)

Στο βιβλίο Πόλεμος και Ειρήνη (1865-1867) του Τολστόϊ, ο κύριος χαρακτήρας του έργου, ο κόμης Πιερ Μπεζούχωφ, ευρισκόμενος σε εσχάτη απελπισία και διάθεση αυτοκριτικής, βλέπει τη ζωή του να οδηγείται σε τέλμα, ιδίως μετά από τη μονομαχία με τον εραστή της συζύγου του. Η ζωή του όμως θα μεταστραφεί πλήρως, λόγω της γνωριμίας του με έναν τέκτονα τον Όσιπ Αλεξέγιεβιτς Μπαζντέεφ στο σταθμαρχείο του Τορζόκ, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του από τη Μόσχα στην Αγία Πετρούπολη. Επιθυμώντας διακαώς να αλλάξει ζωή και να ζήσει ενάρετα, εισερχόμενος στο δρόμο του Θεού, ο Μπεζούχωφ, μέσω της γνωριμίας αυτής θα ζητήσει και θα γίνει μέλος της τεκτονικής στοάς της Αγίας Πετρούπολης. Η τελετή μύησης περιγράφεται στον πρώτο τόμο του έργου με αρκετές λεπτομέρειες.

Οι εσωτερικοί διάλογοι του κόμη Μπεζούχωφ στο σταθμό, η συζήτηση περί Θεού με έναν δεδηλωμένο μαρτινιστή και τέκτονα όπως ο Μπαζντέεφ, η αναφορά στον Μεγάλο Αρχιτέκτονα, καθώς και στις θέσεις της Αδελφότητας είναι μεγάλης λογοτεχνικής αξίας. Θα τους συναντήσουμε και στο μετέπειτα έργο του Τολστόι, ιδίως στο τελευταίο μυθιστόρημα του, την "Ανάσταση". Κυρίως την ιδέα του μονοθεϊσμού, της εσωτερικής ζωής, της αγάπης για τον πλησίον, την αθανασία της ψυχής και την πίστη στην μετά θάνατον ζωή.

Για τον χαρακτήρα του Μπαζντέεφ ο Τολστόϊ βασίστηκε σε ένα υπαρκτό πρόσωπο τον Οσίπ Αλεξέγιεβιτς Ποζντέεφ. Ο Ποζντέεφ ήταν ηγέτης του Τεκτονισμού στην εποχή του, αν και δεν φαίνεται ο Τολστόϊ να του αποδίδει μεγάλη εκτίμηση από τον τρόπο που τον περιγράφει να συμπεριφέρεται στους υποτελείς του.

O Οσίπ (Ιωσήφ) Πονζντέεφ γεννήθηκε το 1742. Ήταν υιός του λοχαγού του 2ου Συντάγματος Γρεναδιέρων του Σώματος Λαντμιλίτσκυ, Αλεξέϊ Βασίλιεβιτς Ποζντέεφ. Το 1774 υπό την ηγεσία του Πέτερ Πάνιν συμμετείχε στην καταστολή της εξέγερσης του Αιμιλιανού Ιβάνοβιτς Πουγκατσιόφ. Μεταξύ των ετών 1782 – 1784 υπηρέτησε ως διευθυντής του γραφείου του Διοικητή της Μόσχας Ζακχάρ Τσερνύσεφ. Μετά αποσύρθηκε και εγκαταστάθηκε σε ένα χωριό έξω από τη Μόσχα, ονόματι Τσιστγιάκοβο.

O Ποζντέεφ είχε τη φήμη ότι κακομεταχειριζόταν τους δουλοπάροικους που δούλευαν στο εργοστάσιο γυαλιού που του ανήκε, αναγκάζοντάς τους να εργάζονται εξαντλητικά, συχνά δε υποβάλλοντάς τους σε ανηλεείς τιμωρίες. Μετά την εισβολή του Ναπολέοντα το 1812 ο Ποζντέεφ αποσύρθηκε στο κτήμα του στο Νελιούμποβο. Στην αλληλογραφία του επιπλήττει τους στρατιωτικούς ηγέτες της Ρωσίας για την υποχώρηση στο Σμολένσκ και στη Μόσχα και ανακαλεί στη μνήμη του την καταστολή της εξέγερσης Πουγκατσιόφ. Η χορήγηση δικαιωμάτων στους χωρικούς ήταν κάτι που ενόχλησε σφόδρα τον Ποζντέεφ. Μάλιστα, το 1814 συνέταξε ένα κείμενο με τίτλο «Σκέψεις κατά της χορήγησης ελευθεριών στους απλούς ανθρώπους», το οποίο εκδόθηκε ανώνυμα το 1880, υπερασπιζόμενος τον θεσμό της ιδιοκτησίας και των δουλοπάροικων. Σύμφωνα με αυτό ουδείς ήταν σε θέση να μεταβάλει την κοινωνική του θέση. Τις σκέψεις του αυτές επανέλαβε σε αλληλογραφία του προς τους Ραζουμόφσκυ και Λάνσκι το 1817 και το 1818. Αυτός είναι και ο λόγος που Ρωσικό Βιογραφικό Λεξικό περιγράφεται ως "σκοταδιστής".

Ο Ποζντέεφ μετέστη τον Απρίλιο του 1820. Άφησε πίσω του πολλά χειρόγραφα, ορισμένα εκ των οποίων δημοσιεύτηκαν μετά θάνατον στην περιοδική έκδοση «Ρωσικά Αρχεία» (1872) και στο βιβλίο του Αλεξάντερ Βασιλτσίκωφ «Η οικογένεια Ραζουμόφσκυ» (1880).

Όσον αφορά στον τεκτονικό του βίο, ήδη από τη δεκαετία του 1780, ο Ποζντέεφ εθεωρείτο ένας εκ των πνευματικών επικεφαλής του ρωσικού Τεκτονισμού, μαζί με το Νικολάι Νόβικωφ και τον Ιβάν Σβαρτς. Το 1785 εξελέγη Σεβάσμιος της Στοάς Ορφεύς της Μόσχας. Το ίδιο έτος μυήθηκε στο Τάγμα του Χρυσού και του Ρόδινου Σταυρού στη Μόσχα, ενώ το 1789 καταγράφεται ως ο εκτελεστής του τυπικού της μυήσεως στον βαθμό του Θεωρητικού (Theoreticus).

Ο Ποζντέεφ θα αποκτήσει μεγάλη φήμη μεταξύ των μελών της Αδελφότητας, ειδικά μετά τη σύλληψη και απομάκρυνση του Νόβικωφ από το τεκτονικό προσκήνιο. Εθεωρείτο για πολλά έτη ο κύριος πάτρωνας του Τάγματος. Οι Σεβάσμιοι των στοών κατέφευγαν σ’ αυτόν αναζητώντας συμβουλευτική σε δύσκολες περιπτώσεις, θεωρητικής ή πρακτικής φύσεως. Υπήρξε ανάδοχος σημαντικών προσωπικοτήτων στον Τεκτονισμό, όπως ο Αλεξέϊ Ραζουμόφσκυ, Υπουργός Παιδείας και ο Σεργκέϊ Λάνσκυ, Υπουργός των Εσωτερικών.

Ο Τολστόϊ περιγράφει τον Ποζντέεφ ως «γέρο, κοντό, παχύ, με ευρείς ώμους, κίτρινο και ζαρωμένο πρόσωπο, με γκρίζα φρύδια τα οποία προεξείχαν πάνω από τα απλανή και γκρίζα μάτια του». Θα μείνει τελικώς στην ιστορία όχι τόσο για τον κοινωνικό ή τον τεκτονικό του βίο, ούτε για τα γραπτά του, αλλά λόγω της μνημειώδους αναφοράς και της συμβολής του στη μεταστροφή του κύριου χαρακτήρα στο επικό έργο του Τολστόϊ.

Πηγές:

1. S. Semeka A.V. Russian Freemasonry in the 18th Century // Freemasonry in its past and present. Volume I. 1914.P. 160.

2. Piksanov N.K. Masonic literature (second half of the 18th century) // History of Russian literature: In 10 volumes / AN SSSR. - M .; L .: Publishing house of the Academy of Sciences of the USSR, 1941-1956. T. IV: 18th Century Literature. Part 2. - 1947. - S. 61.

3. Polner T. I. “War and Peace” by L. N. Tolstoy // “War and Peace”. Collection. M., 1912.S. 83.

4. Thoughts Against Giving Common People Freedom of the So-Called Civil Liberty // M.I. History of the Russian Academy. T. V. St. Petersburg, 1880.S. 415-427.

5. Letters of O. A. Pozdeev to c. A.K. Razumovsky // A.A. Vasilchikov . The Razumovsky family. Volume Two. St. Petersburg, 1880. S. 448-518.

6. Λεφάκης Λ., Ο Tεκτονικός Τύπος Μελισσηνού - Ιπποτικός Τεκτονισμός και Ιλουμινιστικές επιδράσεις στη Ρωσία τον 18ο αιώνα (υπό έκδοση)