α. Περί Ερμού του Τρισμεγίστου.
Πρόσωπο μυθικό, το οποίο ταυτίζεται με τον Ελληνικό θεό Ερμή και με τον Αιγυπτιακό Θεό Θωθ. Οι αλχημιστές του Μεσαίωνα τον θεωρούν ως τον εκ της παραδόσεως Μεγάλο Διδάσκαλο της αρχαίας Αιγύπτου. Θεωρείται η προσωποποίηση της Αιγυπτιακής μυστικής παράδοσης και απεικονίζεται ως ιβεοκέφαλος θεός πάνω από την κεφαλή του οποίου λάμπει ο ηλιακός δίσκος και ο σεληνιακός μηνίσκος. Στην ερμητική παράδοση αποκαλείται επίσης καρδιά του Ρα ή Κύριος των Βιβλίων ή απλώς αναφέρεται ως Γραμματέας των θεών.
Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης τον περιγράφει ως γραμματέα του Οσίριδος. Αργότερα στα ερμητικά κείμενα παρουσιάζεται ως μετενσαρκωθείς υιός του Θωθ, ο οποίος έζησε περί το έτος 2670 από κτίσεως κόσμου και διέπρεψε ως ιερέας, νομοθέτης και φιλόσοφος. Κατά την ίδια παράδοση εδίδαξε στους ανθρώπους την γραφή, την θρησκεία, τις επιστήμες και τις τέχνες. Κατά τον Schure το όνομα Ερμής σημαίνει ταυτόχρονα έναν άνθρωπο, μία κοινωνική τάξη και έναν θεό. Σαν άνθρωπος ο Ερμής είναι ο πρώτος, ο μεγάλος μυητής της Αιγύπτου. Σαν κοινωνική τάξη, είναι ο ιερατικός θεματοφύλακας των απόκρυφων παραδόσεων. Σαν θεός είναι ο πλανήτης Ερμής και ταυτίζεται με την πλανητική του σφαίρα σε μία κατηγορία θείων μυητών. Με μια λέξη, δηλαδή, ο Ερμής προίσταται στην υπεργήινη σφαίρα της ουράνιας μύησης. Όσον αφορά την διδασκαλία που του αποδίδεται, αυτή περιέχει τα πολύτιμα σε υπέρτατο βαθμό λείψανα της αρχαίας θεογονίας, που είναι το Fiat Lux απ’ όπου ο Μωυσής και ο Ορφέας άντλησαν τις πρώτες τους ακτίνες. Άλλωστε, το δόγμα του Πυρός - Στοιχείου και του Λόγου - Φωτός που περιέχεται στο "όραμα του Ερμή” θα μείνει η κορυφή και το κέντρο της Αιγυπτιακής μύησης.
β. Μυθικές και ιστορικές αρχές περί την καταγωγή των ερμητικών κειμένων.
Όσον αφορά τα κείμενα που αποδίδονται στον Ερμή τον Τρισμέγιστο, συνηθίζεται το σύνολο των γραπτών αυτών κειμένων να αναγνωρίζεται με τον τίτλο Corpus Hermeticum. Ο Θεός - Νους σύμφωνα με την παράδοση, απεκάλυψε στον Ερμή τον Τρισμέγιστο αυτή τη θεική σοφία, η οποία μεταδιδόμενη σε επίλεκτους μαθητές, αποτελεί θεμελιώδη διδασκαλία αυτού που θα γίνει ερμητική παράδοση. Με τα κείμενα αυτά συνδέθηκαν επίσης ο Ασκληπιός ή “Τέλειος Λόγος”, ο Απουληίος, καθώς και αποσπάσματα του Στοβαίου. Γενικώς λέγεται ότι η ερμητική σοφία περικλείεται σε 36 βιβλία περί θεολογίας και φιλοσοφίας και 6 περί ιατρικής, όλα γραμμένα από τον Ερμή, τα οποία, όμως, απωλέσθησαν στη σκιά των αιώνων που πέρασαν. Έχει επίσης διατυπωθεί η άποψη, ότι στον Ερμή πρέπει να αποδοθούν και 18 συγγράματα, σε ελληνική γραφή, τα οποία ομαδικώς καλούνται ερμητική φιλολογία και γράφτηκαν κατά τον 3ο ή 4ο μ.Χ. αιώνα.
Το περιεχόμενο των συγγραμμάτων αυτών αποτελεί κράμα θρησκευτικού μυστικισμού καθώς και πλατωνικής και πυθαγόρειας φιλοσοφίας. Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στον επονομαζόμενο «Σμαράγδινο Πίνακα», ο οποίος θεωρείται ως το σύμβολο της πίστεως των ερμητιστών και ανευρίσκεται σε πλείστα αλχημιστικά κείμενα. Κατά την παράδοση ο πίνακας ήταν χαραγμένος επί σμαράγδου, διότι εις τον λίθο αυτόν αποδίδοντο αποκρυφιστικές ιδιότητες. Το, δε, κείμενό του ανακαλύφθηκε από τον Albert le Grand (1193- 1280) και είναι αυτό που ο Άραβας αλχημιστης Jabbir Ibn Hayyan μνημονεύει στην πραγματεία του «Το βιβλίο του στοιχείου της ίδρυσης», ήδη, τον 8ο αιώνα.
γ. Οι μεταμορφώσεις του Ερμή. Οι πνευματικές υποστάσεις του Τρισμεγίστου.
Ο C. G. Jung αποφαίνεται ότι ο Ερμής «είναι μία από τις πιο αμφιλεγόμενες μορφές του Ελληνιστικού συγκρητισμού, από τον οποίο πηγάζουν οι αποφασιστικές εξελίξεις της δύσης. Ο Ερμής είναι ο θεός των αποκαλύψεων και, για την φυσική φιλοσοφία του ύστερου Μεσαίωνα, είναι επίσης ο νους, ο δημιουργός του κόσμου». Μέσα σ’αυτό το συγκριτικό πνευματικό μωσαϊκό διακρίνουμε δύο κύριες εκφάνσεις του Ερμή. Μία Αιγυπτιακή, και μία Ελληνικό - Ελληνιστική.
Πρόκειται για παραπλήσιους μυθικούς σχηματισμούς του ιδίου μοναδικού και σταθερού πνεύματος, συμβόλου κάθε μεταμόρφωσης και κλειδιού κάθε μετουσίωσης. Έτσι συναντάμε μια πρώτη μορφή λατρείας του Ερμή, σε αρχαικό στάδιο, ως ποιμενικού θεού κατόχου μαγικών δυνάμεων, ιδιαίτερα στην Αρκαδία με το όνομα Άρμα, απ’το οποίο προήλθε το αρχαιοελληνικό όνομα Έρμαξ. Κατόπιν, ο Ομηρικός Ύμνος στον Ερμή επιμένει στο θέμα της ευφυίας του γιου του Δία και της Μαίας (Μητέρας - Γης), στην δημιουργική εφευρετικότητα του οποίου οφείλουμε την λύρα, την άρπα, τον τροχό και την ζυγαριά. Παίζοντας, μάλιστα την λύρα γοητεύει τον Απόλλωνα, ο οποίος σε αντάλλαγμα για το όργανο αυτό, θα του προσφέρει το κηρύκειο.
Ταυτόχρονα, στην Αιγυπτιακή θεογονία ο Ερμής - Θώθ είναι ο θεός της επιστήμης και των γραμμάτων. Ήταν αυτός που παρέσχε την νίκη στον Ήλιο κατά του Σκότους και συμφιλίωσε τον Ώρο με τον Σεθ και χάραξε τα όρια αυτών. Ήταν αυτός που έθεσε τα όρια μεταξύ ουρανού και γης, καθώς επίσης και αυτός που συνέδεσε την ζωή του παρελθόντος με την ζωή του μέλλοντος. Η, δε, ευφυία του φαίνεται και από το γεγονός του συμβολικού μύθου, που διηγείται ο Πλούταρχος στο βιβλίο του «Περί Ίσιδος και Οσίριδος». Σύμφωνα με τον μύθο αυτό η προσθήκη των 5 ημερών στις 360 του έτους οφείλεται στον Θωθ, ο οποίος κέρδισε στους πεσούς την σελήνη, με αμοιβή το ένα εξηκοστό κάθε ημέρας του έτους, δηλαδή, εν συνόλω, πέντε επιπλέον ημέρες, δίδοντας έτσι την ευκαιρία στην θεά Νουίτ να γεννά τις μέρες αυτές. Αυτό διότι κάποια κατάρα του θεού Ρα της απαγόρευε να γεννά μέσα στο καθορισμένο έτος.
Όσον αφορά τον όρο Τρισμέγιστος, ο E. von Lippmann αφαιρεί κάθε συμβολική σημασία από την ονομασία και υποστηρίζει ότι «στα αρχαία Αιγυπτιακά κείμενα, πριν από την παράσταση του Ερμή, συναντάμε την επανάληψη του ιδίου ιερογλυφικού συμβόλου, γεγονός που υποδηλώνει τον υπερθετικό βαθμό. Κατά τον τρόπο αυτό ο Ερμής πρέπει να θεωρηθεί ως «πολύ μεγάλος» και όχι ως τρισμέγιστος, όρος που υποδηλώνει συμβολική χροιά».
Αντίθετα ο H.-C Puech κατέληξε στην σκέψη, με αφορμή ένα σχόλιο από τον Πλατωνικό Φαίδρο, ότι επρόκειτο για τριπλή ενσάρκωση του ιδίου προσώπου για το οποίο οι αρετές των δύο προηγούμενων ζωών του, ολοκληρωτικά αφιερωμένων στη σοφία και την επιστήμη, αξιώθηκαν, στη διάρκεια της τρίτης ύπαρξης του, να αποκτήσουν και την κατοχή του αυθεντικού του «εγώ». Με την ερμηνεία αυτή ο Τρισμέγιστος θεωρείται ως το μυθικό πρότυπο του μύστη και του ερμηνευτή. Αν, δε, λάβουμε υπ’ όψιν την μυστική Αιγυπτιακή παράδοση, ο Ερμής ενσαρκώνεται τρεις φορές. Πριν, κατά την διάρκεια και μετά τον κατακλυσμό.
Έτσι παρουσιάζεται ως ο θεματοφύλακας μιας μυστικής γνώσης, γραμμένης στους τάφους των Αιγυπτιακών πυραμίδων. Αυτή η άποψη υποστηρίχθηκε και από τον R. Guenon, ο οποίος ισχυρίζεται ότι η μεγάλη πυραμίδα είναι ο τάφος του Ερμή, διότι τα μυστήρια της σοφίας και της επιστήμης είχαν κρυφτεί με τέτοιο τρόπο, ώστε ήταν πολύ δύσκολο να τα αποκαλύψει κανείς.
Αρκετούς αιώνες αργότερα οι δυτικοί αλχημιστές διατήρησαν τον υπαινιγμό του Σμαράγδινου Πίνακα για τα «τρία μέρη της Σοφίας», την έκφραση δηλαδή της αλχημιστικής τριαδικότητας. Θυμίζουμε την τριάδα Θείο - Άλας -Υδράργυρος, τις τρεις εκδηλώσεις του μεγάλου έργου, ζωικής (ερμητικό ανδρόγυνο), φυτικής (ελιξίριο μακροβιότητας) και μεταλλικής (φιλοσοφική λίθος).
δ. Οι αρχαίες μαρτυρίες.
Σίγουρα, δεν μπορούν όλες να τεθούν σε ίδιο επίπεδο. Όλες όμως απηχούν την παρουσία, καθώς και τον προφητικό και μυθικό χαρακτήρα του Ερμή του Τρισμέγιστου ή απλώς παραθέτουν αποσπάσματα από το έργο του. Ιδιαίτερα, άξιο λόγου είναι το γεγονός ότι πολλοί χριστιανοί συγγραφείς αναφέρουν τα γραπτά του Ερμή ως απόδειξη των προσωπικών τους πνευματικών πεποιθήσεων.
Ο αλχημιστής Ζώσιμος μνημονεύει μία «Βίβλο περί Φύσεων», που αποδίδεται στον Ερμή και θυμίζει «τον τρεις φορές μεγάλο Πλάτωνα και τον απείρως μεγάλο Ερμή». Σύμφωνα μ’ αυτόν, ο Ερμής και ο Ζωροάστρης είχαν και οι δύο υποστηρίξει ότι «η γενιά των φιλοσόφων τοποθετείται υπεράνω της μοίρας (ειμαρμένης)».
Σύμφωνα με τον Κικέρωνα ( De natura deorum III, 22), ο Μερκούριος (ενσάρκωση του Λατίνου Ερμή) κατέφυγε στην Αίγυπτο και εγκαθίδρυσε εκεί ταυτόχρονα με τους νόμους και τις επιστημονικές σπουδές. Ο Ιάμβλιχος (Περί Μυστηρίων VIII, 1) αναφέρει την μαρτυρία του Μανέθωνα ( Αιγυπτίου ιερέα που έζησε επί Πτολεμαίου του 1ου), σύμφωνα με την οποία ο Ερμής έγραψε 36.525 βιβλία. Επίσης σύμφωνα με τον Σέλευκο τα βιβλία, που έγραψε ο Ερμής θα μπορούσαν να υπολογισθούν σε 20.000.
Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς ( Στρωματείς VI, 4) μας άφησε την περιγραφή μιας αιγυπτιακής θρησκευτικής τελετής, στην οποία τα ιερά κείμενα του Ερμή, καθώς και άλλα σύμβολα μιας ερμητικής κοσμικής θρησκείας παίζουν πρώτο ρόλο. Είναι η μοναδική μαρτυρία, που εγκαθιστά μια άμεση σχέση μεταξύ του Ερμητισμού και των θεσμοθετημένων λατρευτικών πρακτικών.
Ο Άγιος Κύριλλος παραθέτει επανειλημμένα τον «Ποιμάνδρη» και μάλιστα γράφει ( Contra Julianum I,30) ότι θεωρεί ως άξιο μνημόνευσης τον Αιγύπτιο Ερμή, στον οποίο οι σύγχρονοί του χορήγησαν τον τίτλο του τρείς φορές μεγάλου. Αν και ιερέας, και έχοντας περάσει την ζωή του στους ναούς των ειδώλων, είχε ως έναν βαθμό τις ίδιες ιδέες με τον Μωυσή».
Για τους χριστιανούς σχολιαστές η ουσιαστική αξία του Ερμή έγκειται στο ότι πρόκειται πράγματι για έναν ειδωλολάτρη προφήτη - θεό, ικανό, όμως, να ενδυναμώσει την υπόθεση του χριστιανισμού. Ο Λακτάντιος ( De ira dei, 11) αναφέρει ότι ο Ερμής ήταν πολύ μεγαλύτερος από τον Πλάτωνα και τον Πυθαγόρα, αλλά και από τους επτά σοφούς. Συχνότατα γίνονται αναφορές σε προχριστιανικά ή χριστιανικά κείμενα, όπως το Divinae Instutiones, σε δηλώσεις του Ερμή περί μονοθείσμου, περί του ανέκφραστου χαρακτήρα της θεότητας και περί του θείου λόγου.
Τέλος, αναφορές περί Ερμού βρίσκουμε στον Ιάμβλιχο (Περί Μυστηρίων Ι, 2), όπου αναφέρεται ότι ο Πλάτων και ο Πυθαγόρας «είχαν λεπτομερώς εξετάσει τις αρχαίες στήλες του Ερμή .... για να συγκροτήσουν την φιλοσοφία τους». Επίσης ο Πλάτων στους διαλόγους του «Κρατύλο», «Φίληβο» και «Φαίδρο» κάνει λόγο για την ερμητική διαλεκτική που επιτρέπει το ξύπνημα της ψυχής και προάγει το μεγαλείο του Λόγου.
ε. Η ερμητική αναγέννηση. Το αλχημιστικό Corpus.
Τα ίχνη του Corpus Hermeticum χάνονται μεταξύ του 6ου και του 11ου αιώνα. Ο W. Scott, όμως, υποστηρίζει ότι μέρος της ερμητικής παράδοσης είχε διασωθεί από τους Σαβείους, οι οποίοι τον 9ο αιώνα τελούσαν ακόμη στο Αράν μια ειδωλολατρική λατρεία αφιερωμένη στον Ερμή - Θωθ, τον οποίον ταύτιζαν επιπλέον και με τον βιβλικό Ενόχ. Ο L. Massignon σημειώνει ότι οι πρώτοι μουσουλμάνοι που αποδέχθηκαν τον ερμητισμό ήταν οι Σιίτες για τους οποίους θεωρήθηκε ο Ερμής ως «ο πατέρας των σοφών και ο προφήτης των φιλοσόφων».
Από το αλλό μέρος οι μαρτυρίες Αράβων συγγραφέων βεβαιώνουν την ερμητική παράδοση στο Ισλάμ μεταξύ του 9ου και του 13ου αιώνα, κυρίως με την μορφή των αλχημιστικών πραγματειών. Εξάλλου η μαρτυρία του Μιχαήλ Ψελλού απόδεικνύει ότι το Corpus Hermeticum πρέπει να ήταν γνωστό στη Κωνσταντινούπολη στις αρχές του 11ου αιώνα, πριν περάσει για δεύτερη φορά στην δύση κατά την Αναγέννηση και την περίοδο του Κλασσικισμού.
Προτού, όμως, φθάσει η περίοδος της ερμητικής Αναγέννησης, η ερμητική παράδοση και οι διακλαδώσεις της (απόκρυφη φιλοσοφία, φυσική μαγεία, και αλχημιστική τέχνη) καλλιεργήθηκαν στην μεσαιωνική Δύση. Να θυμηθούμε έργα όπως το Livre de la composition d’ alchimie ( Βίβλος της σύνθεσης της Αλχημείας) του Robert de Chester, την πραγματεία De Alchimia του Αλβέρτου του Μεγάλου, την Πραγματεία περί Φιλοσοφικής Λίθου του Αγίου Θωμά του Ακινάτη, το σύνολο των έργων του Roger Bacon του Reymond Lulle και άλλων συγγραφέων μικρότερης προβολής.
Το πέρασμα των αιώνων σε τίποτα δεν επηρέασε τις ιδέες αυτές, οι οποίες διατηρήθηκαν αναλλοίωτες και σε καιρούς πιο φωτείνους για τα ανθρώπινα πνεύματα. Άξιες ιδιαίτερης μνείας είναι oι αναγεννησιακές μελέτες και οι μεταφράσεις των ερμητικών κειμένων από τους Ιταλούς πλατωνικούς φιλοσόφους Μarsilio Ficino (ιδρυτής της Πλατωνικής Ακαδημίας της Φλωρεντίας το έτος 1440), Francisco Patrici (διδάσκαλος στην Πλατωνική Ακαδημία της Φερράρα περίπου το έτος 1550), καθώς και τον καββαλιστή φιλόσοφο Pico della Mirandola , οι οποίοι εξήγαγαν την γνώμη ότι σ’ αυτά βρίσκεται η αρχική πηγή των Ορφικών μυστηριακών τελετουργιών, καθώς και της Πυθαγόρειας και Πλατωνικής φιλοσοφίας.
Αναμφίβολα, πάντως, η πιο αυθεντικές ερμητικές φωνές της εποχής τους είναι αφενός ο Θ. Παράκελσος (1493 - 1541), ο οποίος επανέθεσε την βάση της ερμητικής τριαδικής υπόστασης: τριπλό σύμπαν, τριπλή αλχημική αρχή, τριπλή υπόσταση του ανθρώπου, αλλά κυρίως τις θεμελιώδεις αρχές της αλχημιστικής επιστήμης και αφετέρου ο Giordano Bruno (1548 - 1600). Αυτός, στην πραγματεία του Expulsion de la bete triomphante (1584), εγκωμιάζει την Αιγυπτιακή ερμητική παράδοση και μέσω αυτής προσβλέπει σε μία θρησκευτική, ηθική, αλλά και κοινωνική αναθεώρηση, που αποφάσισε στον ουρανό η θεική σοφία με σκοπό την ανεύρεση της θεϊκής φυσικής πηγής.
στ. Ερμητική επιστήμη και φιλοσοφία.
Με τον όρο Ερμητική επιστήμη θα μπορούσαμε να συμπτύξουμε όλο αυτό το απαύγασμα της αρχαίας μυστηριακής σοφίας, όπως αυτή μετεξελίχθηκε, καθώς είδαμε, στο πέρασμα των αιώνων. Κυρίως όμως εννοούμε την επιστήμη των αλχημιστών, η οποία έλαβε το όνομα της από τον Ερμή τον Τρισμέγιστο, τον οποίο οι αλχημιστές θεωρούσαν ως ιδρυτή της επιστήμης τους. Τους τελευταίους αιώνες η ερμητική επιστήμη καλείται γενικότερα και Αποκρυφισμός ή Απόκρυφος Επιστήμη ή και Εσωτερισμός. Στις ημέρες μας η ερμητική επιστήμη αποτελεί για όλα τα μυητικά τάγματα την περί των απορρήτων διδασκαλία και την ασχολία με τις απόκρυφες δυνάμεις της Φύσεως, του Ανθρώπου και του Θείου Κόσμου. Είναι η διδασκαλία, η οποία κατά βάση αναζητεί το περιεχόμενό της μεταξύ της γνώσεως και της υποθέσεως, των νόμων των Φυσικών επιστημών και της έρευνας του αόρατου του απόκρυφου, του κεκρυμμένου και του απρόσιτου.
Η φιλοσοφική θεώρηση, τώρα, της ερμητικής επιστήμης ανέκαθεν στηρίχθηκε στις αρχές όλων των αρχαίων μυστηριακών μύθων, καθώς και στις βασικές φιλοσοφικές αναζητήσεις των φωτεινών εκείνων πνευμάτων, που προήγαγαν τη μελέτη της. Διευρύνθηκε υπό το πρίσμα των κατευθύνσεων του επιστημονικού ορθολογισμού, και καλλιεργήθηκε συστηματικά από τις Αδελφότητες των Ροδοσταύρων και κατόπιν των Ελευθέρων Τεκτόνων. Στηρίχθηκε πάντοτε επί των βιβλίων του Ερμή και διακρίθηκε στις μεθόδους της σε: Αλχημεία, Αστρολογία, Λευκή Μαγεία και Θεραπευτική.
ζ. Ερμητισμός και Tεκτονισμός
Ανέκαθεν οι τέκτονες συγγραφείς και μελετητές ανεζήτησαν να εξακριβώσουν και καθορίσουν το σημείο επαφής του Ελευθεροτεκτονισμού με τον Ερμητισμό. Ιδιαίτερα οι οπαδοί της αποκρυφιστικής και της μυστηριακής τεκτονικής φιλοσοφικής σχολής κατέστησαν αναμφισβήτητο τον δεσμό αυτό, αναλύοντας το μυσταγωγικό περιεχόμενο της καταγωγής του Ελευθεροτεκτονισμού. Ο Α. Ρike, o A. Mackey, o Ragon, o Papus, αλλά και ο Ν. Λάσκαρης συγκλίνουν χωρίς περιστροφές στην άποψη ότι η μελέτη των συμβόλων και των περιεχομένων των διαφόρων τεκτονικών βαθμών, καθώς και η στενή σχέση με την ερμητική φιλοσοφία, μας οδηγούν ασφαλώς στο συμπέρασμα ότι η αποκρυφιστική παράδοση αποτελεί το μοναδικό περιεχόμενο και του παλαιού και του νεώτερου Ελευθεροτεκτονισμού, ο οποίος αν αποξενωθεί από την μυστηριακή του μορφή, θα απέβαινε ένα απλό βέβηλο σωματείο.
Iδιαίτερη αξία, όμως, έχει για την σχέση τεκτονισμού και ερμητισμού, η αναφορά ορισμένων στοιχείων που χρονολογούνται πριν το 1717, έτος - ορόσημο για τον σύγχρονο τεκτονισμό (ίδρυση της πρώτης Μεγάλης Στοάς ανά τον κόσμο). Ο Κ. R. Gould τονίζει ότι ήδη από τον 14ο αιώνα βρίσκουμε, κυρίως στην Αγγλία, εκτός των καθαρώς επαγγελματικών, και τεκτονικά σωματεία, τα οποία έχουν θεωρητικό και συμβολικό χαρακτήρα. Παρατηρείται, λοιπόν, σταδιακά το φαινόμενο να γίνονται δεκτοί εντός των στοών των επαγγελματιών τεκτόνων και άνδρες, οι οποίοι δεν ήταν αρχιτέκτονες και οικοδόμοι, αλλά ήταν αποκρυφιστές, αλχημιστές και γενικώς μελετητές των μεταφυσικών προβλημάτων.
Την ανάπτυξη της πρακτικής εφαρμογής της αλχημείας και την καλλιέργεια της ερμητικής επιστήμης, μέσω των διαφόρων θεοσοφικών σχολών, ακολούθησε η Ροδοσταυρική κίνηση, η οποία ξεκίνησε από την Γερμανία και διαδόθηκε ταχέως σε Αγγλία και Γαλλία. Έτσι, την εποχή του Ε. Αshmole (1640), ο οποίος υπήρξε Ροδόσταυρος και ένας από τους αρχαιότερους «θεωρητικούς» τέκτονες, ο ερμητισμός θεωρείται στην Αγγλία, ήδη, παλαιά επιστήμη. Δεν είναι επομένως διόλου παρακινδυνευμένη η μεταφορά από τον Wite της άποψης του Ragon, ότι οι ερμητικοί φιλόσοφοι βρήκαν καταφύγιο εντός των στοών και σταδιακά εισήγαγαν τον συμβολισμό τους. Αν δεχθούμε, δε, την άποψη του H. Haywood στο έργο του «Ο Συμβολικός Τεκτονισμός», ως αληθή, ολόκληρο το Μέγα ‘Έργο των ερμητικών φιλοσόφων, το οποίο δεν είναι παρά ο πέπλος που κρύβει ανώτερα πεδία ερεύνης, ανευρίσκεται στα μυστήρια της Βασιλικής Τέχνης.
Στο συμβολικό τεκτονισμό, τώρα, η προς εξέλιξη ύλη, για να χρησιμοποιήσουμε την αλχημιστική ορολογία, είναι μεν συνηθέστατη και ανευρίσκεται παντού, πλην όμως, κατά τα λεγόμενα του O. Wirth «κάθε υλικό δεν είναι κατάλληλο για την κατασκευή του αγάλματος του Ερμού. Το έργο μόνον τότε είναι δυνατόν να επιτύχει, όταν εκλεγεί το σωστό αντικείμενο». Έτσι, για την προπαρασκευή των μυηθέντων στο Τάγμα ακολουθείται η ατραπός των δοκιμασιών, η οποία ξεκινά με την αφαίρεση των μετάλλων. Κατά την ερμητική φιλοσοφία η πράξη αυτή αποσκοπεί στην αναγωγή της ύλης στην ουσία της και μόνον, πράγμα που επιτυγχάνεται με την εκκαθάριση της εξωτερικής όψεως και της εσωτερικής διαθέσεως του δοκίμου. Σε αυτήν την κατάσταση της πρωτογενούς αγνότητας ο υπό μυήσιν εγκλείεται στον Σκ\ Θ\, ο οποίος αντιστοιχεί προς την φιάλη ή το φιλοσοφικό ωό των αλχημιστών, και αποθνήσκει συμβολικώς. Σε ορισμένους Σκ\ Θ\ διατηρείται και στις μέρες μας η αναγραφή της λέξης V.I.T.R.I.O.L. σε έναν από τους τοίχους του Διασκεπτηρίου. Η ερμηνεία της αποτελούσε ένα μεγάλο μυστικό για τους αλχημιστές. Αυτό διότι τα γράμματα τους θύμιζαν τη φόρμουλα: Visita Interiora Terrae, Rectifando Invenies Occultum Lapidem ( Επισκέψου το εσωτερικό της γης και θα βρεις την κρυμμένη λίθο των Σοφών). Πρόκειται βεβαίως την φιλοσοφική λίθο των αλχημιστών, που αντιστοιχείται από πολλούς με τον κυβικό λίθο των τεκτόνων. Όσον αφορά τώρα, τα δοχεία με το άλας και το θείο, τα οποία βρίσκονται επάνω στο τραπέζι του Διασκεπτηρίου, αυτών η ύπαρξη δικαιολογείται από την αλχημιστική θεωρία των τριών αρχών: Θείο, Υδράργυρος και Άλας. Το θείο συμβολίζει την ενεργητική, την προσωπική δράση, η οποία εκπορεύεται από το κέντρο του όντος και αντιπροσωπεύεται από την στήλη J\ . Tο άλας συμβολίζει κάθε τι, που από πνευματική και ηθική άποψη συνιστά την ίδια την ουσία της προσωπικότητας και αντιπροσωπεύεται από την στήλη Β\ . Τέλος, η νοητή ύπαρξη του υδραργύρου αποτελεί την εξισορροποιητική σταθερά, που αντιπροσωπεύει το σταθερό μέρος του όντος.
Μετά τη συγγραφή της φιλοσοφικής του διαθήκης ο δόκιμος και αφού έχει κληθεί να απαντήσει στις τρείς βασικές ερωτήσεις, που καλύπτουν όλο το βασίλειο της συμπαντικής ηθικής, προετοιμάζεται για την κυρίως μυήση. Έτσι, παρουσιάζεται προ της Θ\ του Ν\, την οποία και κρούει. Έχει το στήθος του ακάλυπτο από το μέρος της καρδιάς (δείγμα της ελλείψεως οποιασδήποτε εγωιστικής επιφύλαξης), έχει γυμνό το δεξί του γόνατο (για να υποδηλώσει τα αισθήματα φιλοσοφικής ευσέβειας, τα οποία πρέπει να πρυτανεύουν στην αναζήτηση της αλήθειας) και ανυπόδητο το δεξί του πόδι (δείγμα ταπεινότητος και ιερής ευσέβειας). Τα μάτια του είναι τυφλά για να μπορεί να αισθανθεί. Άλλωστε κατά την ερμητική φιλοσοφία οι περισσότερες αλήθειες είναι διαισθητικής τάξεως, τις οποίες μπορεί να αντιληφθεί κανείς χωρίς καν αυτές να έχουν εκδηλωθεί στον υλικό κόσμο. Κατά την διάρκεια της μύησης, που ακολουθεί, ο δόκιμος διανύει τις τρείς περιοδείες, καθάρεται δια των στοιχείων του πυρός και του ύδατος, πίνει εκ του πικρού κύλικα και σταδιακά οδηγείται προς το Φως. Νεογεννηθείς, πλέον, ακολουθώντας τις πανάρχαιες μυητικές ατραπούς, εισέρχεται στους κόλπους του Τάγματος και ενδύεται με το λευκό περίζωμα της υποταγής, του σεβασμού και της δικαιοσύνης. Τώρα, δεν μένει παρά, κατά τα λεγόμενα του Wirth ο μύστης να αναπτύξει τα λαμπρά διανοητικά του χαρίσματα και τις δυνάμεις της βούλησής του για να καλλιεργήσει τις αρετές της καρδίας του. Έτσι, θα λάβει ανταμοιβή καταρχήν δια του αισθήματος, αλλά κυρίως δια της ερμητικής οδού. Αυτά, αλληλένδετα θα τον ανυψώσουν στον απώτερο αστέρα του μακρόκοσμου ή αλλιώς του Μεγάλου Κόσμου.
η. Επιμύθιο.
Εξετάσαμε, λοιπόν, την υπόσταση του Ερμή μέσα από ένα σύνολο ιστορικών και μυθικών πηγών, καθώς και μέσα από έναν αριθμό κειμένων, τα οποία αποδίδονται πρωτογενώς σ’αυτόν και αναφέρονται ως ερμητικά κείμενα. Προσεγγίσαμε τις απαρχές της Ερμητικής επιστήμης και φιλοσοφίας και ακολουθώντας την μυστική μυητική ατραπό είδαμε συγκριτικά την εφαρμογή τους στην τεκτονική παράδοση.
Ο ερμητισμός, ως σύνολο θεωριών και πρακτικών, που εκπορεύονται από την απόκρυφη επιστήμη, είναι κατά τον Papus η ψυχή του κόσμου (animus mundi) κάτω από τον έλεγχο της Θείας Σοφίας. Είναι η απόκρυφη επιστήμη (scientia occulta), η οποία αφυπνίζει τους μυημένους και φωτίζει τους μύστες. Είναι η οδός, που περνά από τις διδασκαλίες των ιεροφαντών της Αιγύπτου, συνεχίζει με τους Γνωστικούς και τους Νεοπλατωνικούς της Αναγέννησης, με τους καββαλιστές φιλοσόφους και φθάνει στους Αλχημιστές, τους Ροδόσταυρους, τους Πεφωτισμένους και τους Τέκτονες.
Η ερμητική φιλοσοφία είναι η φιλοσοφία, που συνδυάζει το ουσιώδες της Γνώσεως, την Θεία Πρόνοια, το Πεπρωμένο και την ανθρώπινη Βούληση. Δεν πρόκειται σε καμμία περίπτωση για θρησκευτική φιλοσοφία, για θεολογία ή απλώς μελέτη του Θεού και της Φύσεως. Συμβαδίζει αρμονικά με την Τεκτονική γνώση και εμπλουτίζεται απ’ αυτήν. Είναι η αρχή κάθε μυστηρίου και κάθε μυητικού φωτός. Είναι ο στόχος, που κάθε τέκτονας οφείλει να αναζητά με θερμό ενθουσιασμό. Είναι η ψυχή του Κόσμου.-
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αλλοδαπή
Bonardel F. L’ Hermetisme, Paris 1985.
Fastugiere P. La Revelation d’ Hermes Trismegiste, Paris 1944-1954.
Jung C.-G. Psychologie et alchimie, Paris, Buchet - Chastel, 1960.
Haywood H. The Great Teachings of Masonry, Kingsport 1932.
von Lippmann E. Some remarks upon Hermes and Hermetica, Ambix, 1938.
Mackey G. A. An Encyclopedia of Freemasonry, Vol. A,B, C, Chicago 1947.
Papus Traite Elementaire de Science Occulte, Paris 1994.
Scott W. Hermetica, Oxford, Clarendon Press, Vol 1-4,1924-1936.
Waite A. E. A New Encyclopedia of Freemasonry, 1985.
Wirth O. L’ apprenti, Editions Dervy, Paris 1995.
Wirth O. Le Symbolisme Hermetique, Acacia Mai - Juin 1908.
Ελληνική
Λάσκαρης Ν. Εγκυκλοπαίδεια της Ελευθέρας Τεκτονικής, Αθήνα 1951.
Menard L. Μελέτη επί της καταγωγής των Ερμητικών Κειμένων, Πυθαγόρας-Γνώμων, τ.3-12, 1939.
Schure E. Οι Μεγάλοι Μύσται, Αθήναι 1926.
Ρισπέν Ι. Ελληνική Μυθολογία, Αθήναι 1960.
Κείμενα - Τυπικά
Τυπικόν του Βαθμού του Μαθητού, Μ.. Στ.. της Ελλάδος, 1988.
Corpus Hermeticum, Τόμοι 1-4.
